ކިނަލިޒާދޭ އަކީ ކާކު؟
ކިނަލިޒާދޭ އަލާއައްދީން އަފަންދީ (1510-1572)
އަކީ އުޘްމާނީ ޚިލާފަތުގެ ޒަމާނުގައި އުޅުއްވި އަޚުލާޤިއްޔާތަށް ވަރަށްބޮޑަށް
ސަމާލުކަން ދެއްވި ބޭކަލެކެވެ. އޭނާ ދުނިޔޭގެ އަލިކަން ދެކެ ވަޑައިގަތީ، 1510 ވަނަ
އަހަރު އިސްޕަޓާގައެވެ. ތަޢުލީމީ ހަޔާތް ނިއްމަވާލެއްވުމަށްފަހު ސާނަވީ މަދަރުސާ
ތަކުގައި ކިޔަވާ ދެއްވިއެވެ. އަދި އިސްތަންބޯލާއި، ބަރުސާ، ޤާހިރާ، ދިމިޝްޤުގައި
ޤާޒީކަން ކުރެއްވިއެވެ. އޭގެ އިތުރަށް ދޭދޭމީހުންގެ މެދުގައި ދިމާވާ މައްސަލަތައް
އިސްލާމީ އުސޫލުތަކާ އެއްގޮތައް ޙައްލުކޮށް ދެއްވުމުގެ މަސްއޫލިއްޔަތު
އުފުލެއްވިއެވެ. އަދި ކުރު މުއްދަތަކަށް، އެނަޓޯޕިޔާގެ އުއްތަމަ ފަނޑިޔާރުކަންވެސް
ކުރެއްވިއެވެ.
ދަރިކަލުން ޙަސަނު ސިފަކުރައްވާ ގޮތުން އޭނާގެ ބައްޕައަކީ
ވިސްނުންތޫނު ކަމަށް ބަލާއިރު އިބުނިސީނާއާ އެއްފެންވަރުގެ ބޭކަލެކެވެ. ކިނަލިޒާދޭ ވަރަށްގިނަ އަދަދެއްގެ ފޮތް
ލިޔުއްވާފައިވެއެވެ. އޭގެ ތެރެއިން އެންމެ މަޝްހޫރު އެއްފޮތަކީ، އަޚުލާޤީ
އަލާއީއެވެ.
އަޚުލާޤީ އަލާއީ
މި ފޮތުގައި ތިން ބައެއް އެކުލެވެއެވެ. ފުރަތަމަ ބައިގައި
ބައްލަވާފައި ވަނީ ފަރުދީ އަޚްލާޤިއްޔަތާއި މުޖުތަމަޢުގައި ހަރުލާފައި ހުރި
އަޚްލާޤީ ފަލްސަފާގެ ބައިތަކުގެ މައްޗަށެވެ. އަދި ބައެއް ސުރުޚީ ތަކުގެ ތެރޭގައި
އަޚްލާޤީ މަޢުލޫމާތާއި މަފުޙޫމު
ހިމެނެއެވެ. އަޚްލާޤު ބަދަލުވާގޮތާއި ބަދަލުނުވުން، ނަފުސުގެ މަފްހޫމު،
ނަފުސުގެ ބާރު، ނަފުސުގެ އަގު މަތިވެރވާ ގޮތާއި އަޅުވެތިވާގޮތް ހިމެނެއެވެ. ފޮތުގެ ދެވަނަ ބައިގައި ކިނަލިޒާދޭ، އަޅައި ކިޔުއްވާފައިވަނީ،
އާއިލީ ސުލޫކާއި މުއައްސަސާ އެއްގެ ގޮތުގައި އާއިލީ މެންބަރުންގެ
މަސްއޫލިއްޔަތަށާއި ދަރިވަރުންގެ ތަޢުލީމަށެވެ. މިބައިގައި ހިމަނުއްވާފައިވާ
މަޢުލޫމާތުގެ އަލީގައި ސޯޅަ ވަނަ ޤަރުނުގެ ތެރޭގައި އިސްލާމީ- ތުރުކީ ވިލާތުގެ
އާއިލީ އޮނިގަނޑު އޮންނަގޮތާއި އިޖުތިމާޢީ ދިރިއުޅުމާއި ތަޢުލީމު ދިނުމުގެ
ވިސްނުން ހުންނަގޮތް ރަނގަޅަށް އެނގެއެވެ.
ތިންވަނަ ބަޔަކަށް ފޮތުގައި ހިމަނުއްވާފައިވަނީ،
ސިޔާސަތާއި ޤަދީމީ އަޚުލާޤިއްޔަތުގެ މައްޗަށެވެ. މި ބައިގައި ފާހަގަ ކޮށްލެވޭ
ދެބަޔަކީ، އަދުލު އިންސާފާއި ލޯބިވެތި ކަމެވެ. ޤައުމެއްގެ އަޚްލާޤު ފުރިހަމަ ވާނީ،
އަދުލު އިންސާފު ޤާއިމުވެ ލޯބިވެތިކަން ޤާއިމް ކުރެވުމުންނެވެ. މި ބައިގައި
އަތޮޅުތައް ހިންގުމުގެ އުޞޫލުތަކާއި އިންސާފުވެރި ވެރިއެއްގެ ސިފަތަކާއި އޭނާގެ
ރައްޔިތުންނާއި އޭނާ އާ މެދު އޮންނަ ގުޅުމުގެ މައްޗަށް ވާހަކަ ދައްކަވާފައި
ވެއެވެ.
ދަރިވަރުންގެ އަޚުލާޤީ ތަޢުލީމު
ކިނަލިޒާދޭ ކަނޑައަޅުވާގޮތުގައި ދަރިވަރުންގެ ތަޢުލީމަކި
އާއިލާއެއްގެ އެންމެ މުހިންމު އެއް އަޚުލާޤީ ވާޖިބެވެ. މީގައި ކިނަލިޒާދޭ ބާރު
އަޅުއްވާފައި ވަނީ ބެލެނިވެރިން ބޮޑަށް ހޭލުންތެރި ވުމަށެވެ. އޭނާ ދެކިލައްވާ
ގޮތުގައި ހޭލުންތެރި ބެލެނިވެރިން ތަރުބިއްޔަތުކޮށް ހާނުވާ ކުދިންނަށް، އެކަށީގެންވާ
އަދި ފުރިހަމަ ތަޢުލީމެއް ހޯދޭނެއެވެ. އޭގެ ސަބަބުން އެދަރިންނަކީ މުޖުތަމަޢު
ޤަބޫލު ކުރާ ކާމިޔާބު ދަރިންނަށް ވެއެވެ. ސޯޅަ ވަނަ ޤަރުނުގެ ތެރޭގައި ކިނަލިޒާދޭ
ޤަބޫލު ކުރެއްވި މިއުސޫލު ތަކަކީ މިއަދުވެސް މުޖުތަމަޢު ގައި ވިއްކޭނެ ޚިޔާލު
ތަކެކެވެ. އަދި އެކާވީސް ވަނަ ޤަރުނަށް ވަރަށް މުހިންމު މެސެޖު ރައްދު ކޮށްދޭ
ޚިޔާލު ތަކެކެވެ. މިކަމަށް ތާޢީދު ކުރެވޭ ގޮތަށް ވިކްޓަރ ހިއުގޯ ވާހަކަ ދައްކަމުން
ދަރިވަރަށް ތަޢުލީމު ދިނުމުގައި އެ ދަރިވަރުންގެ މާމަގެ ގާތުން ދަރިފުޅުގެ
ތަޢުލީމުގެ މަރުޙަލާ ފެށުން މުހިންމުކަމަށް ލިޔުއްވާފައި ވެއެވެ.
ކިނަލިޒާދޭގެ ޒަމާނުގައި ތުރުކީ މުޖުތަމަޢު ގައި ފަށާ
ތަޢުލީމު ދިނުމަށް ހުންނަނީ ވަރަށް މަދު މަދަރުސާ ތަކެކެވެ. ހަޤީގަތުގައި މަދަރުސާ
ތަކެއް ބޭނުމެއް ނުވެއެވެ. އެއީ އޭރުގެ ޢާއިލާ ތަކަކީ ބޮޑެތި ޢާއިލާތައް
ކަމަށްވާތީ، ކާފައާއި މާމަ ތުއްތު ކުދިންނަށް ފަށާ ތަޢުލީމުގެ މަރުޙަލާ ނިންމާ
ދޭތީއެވެ.
ކިނަލިޒާދޭ ޤަބޫލުކުރައްވާ ގޮތުގައި ތަޢުލީމު ދެވެންވާނީ
އުމުރުފުރާ އާއި ގުޅޭގޮތައް ތަރުބިއްޔަތާ އެކީގައެވެ. އޭނާ ޤަބޫލުކުރައްވާ
ގޮތުގައި ދަރިފުޅަށް އެންމެ ފުރަތަމަ ކަމަކަށް ރީތި ނަމެއް ކިޔުމަށް
އިސްކަންދޭނޖެހޭ ފަދައިން ޖިންސުގެ ތަފާތެއް ނުކުރުމަކީ ނަފުސާނީ ގޮތުން ބަލާއިރު
ވަރަށް މުހިންމު ކަމެކެވެ. ދަރިވަރުގެ ޤާބިލު ކަމާއި ހުނަރު ދެނެގަނެ ހޭނުވުމަކީ
ގެންގުޅޭ މީހުންނާއި މުދައްރިސުންގެ ޒިންމާއެކެވެ. މި މަޢުޟޫޢު ނިންމަވާ
ލައްވަމުން ޒުވާނާ ތައްޔާރުވުމުން އިންނާނެ މީހަކު އިޚުތިޔާރު ކުރުމުގައި ރަނގަޅު
ނިންމުމެއް ނިންމުމުގެ މުހިންމު ކަމުގެ މައްޗަށް ވާހަކަ ދައްކަވާފައި ވެއެވެ.
ޅަފަތުގެ އަހަރުތައް
ބެލެނިވެރިންނަށް ކިނަލިޒާދޭ އެންމެ ފުރަތަމަ ދޭ
ނަސޭޙަތަކީ ދަރިފުޅަކީ ﷲ ހަވާލުކުރައްވާ ފައިވާ އަމާނަތަކަށް ވާތީ ޖިންސުގެ
ތަފާތަކަށް ނުބަލައި އެއަމާނާތާއި ހަވާލު ވުމެވެ. އެމީހެއްގެ ބާރުގެ ދަށުގައި ނުވާ
ކަމަށް އެމީހަކު ކުށްވެރި ކުރުމަކީ ކޮށްގެން ވާނެ ކަމެއް ނޫނެވެ. މީގެ އިތުރަށް
ދަރިފުޅަށް އޭނާ ތަފާތު ކުރާކަން އިޙުސާސް ވުމަކީ، ނަފުސާނީ ގޮތުން ނުރަނގަޅު
އަސަރު ކުރާނެ ކަމެއް ކަމެވެ. ކިނަލިޒާދޭ ބާރު އަޅުއްވަނީ ދަރިފުޅު އެ ނަމަކަށްޓަކައި
އުފާވާނެ ފަދަ ރީތި ނަމެއް ދަރިފުޅަށް ދިނުމަށެވެ. ޝަޚުޞިއްޔަތު ބިނާ ވުމުގައި
ނަމުގެ އަސަރުކުރާ ކަމީ ނަފުސާނީ އިލްމުގެ ޙަޤީގަތެކެވެ (ކިނަލިޒާދޭ، ސ.61 ).
ޤައުމީ އަދި ދީނީ ބަޠަލުންގެ ނަން ދަރިފުޅަށް ދިނުމަކީ
އޭގެ ރަނގަޅު އަސަރު ދަރިފުޅަށް ކުރާނެ ކަމެކެވެ. މާނައެއް ދޭހަނުވާ ނަންތައް
ދިނުމުން ނަފުސާނީ އަސަރު ކުރާކަން ފާހަގަ ވެއެވެ. ކިނަލިޒާދޭ ލިޔުއްވައެވެ. ބުއްދި
ވެރިއަކު އޭނާގެ ދަރިންނަށް ބުންޏެވެ.
ކަލޭމެން ވިހެއުމުގެ ކުރިން އަދި
އުފަންވުމަށް ފަހު ކަލޭމެންނަށް ހެޔޮކަމެއް ކޮށް ދިނީމެވެ. ވިހެއުމުގެ ކުރިން
ހެޔޮލަފާ މަޔަކު ހޯދާ ދިނީމެވެ. ވިހޭއިރު މުޅި އުމުރަށް އެނަމަކާއި އެކު
ދިރިއުޅެވޭނެ ރީތި ނަމަކުން ނަން ދިނީމެވެ. ވިހެއުމަށްފަހު، ހުނަރުވެރި ކަމާއެކު
ބޮޑު ކުރީމެވެ. ތަޢުލީމު ދިނީމެވެ. ދިރިއުޅުމަށް ތައްޔާރު ކުރީމެވެ (ކިނަލިޒާދޭ، އަހަރެއްނެތް، ސ. 62 ).
ކިނަލިޒާދޭ ބަޔާން ކުރައްވާ ގޮތުން ގާތުން ކިރު ދިނުމަކީ :
ދަރިފުޅުގެ ސިކުޑީގެ ސިއްޙަތާއި ޖިސްމާނީ ސިއްޙަތާއި އަދި ޝަޚުޞިއްޔަތު ބައްޓަން
ވުމުގައި ބޮޑު އަސަރެއް ކުރުވާ ކަމެކެވެ. އޭނާ ބުނުއްވާ ގޮތުން އާއިލީ ގުޅުން މަންމަގެ
ފަރާތުން ދަރިފުޅަށް ވާސިލު ވުމުގައި ބޮޑު ރޯލެއް އަދާކުރަނީ ހަށިގަނޑުގެ
ލެޔަށްވުރެ ބޮޑަށް މަންމަގެ ކިރެވެ.
ރީތިއާދަތަކުގެ މުހިންމުކަން
ކިނަލިޒާދޭ ޤަބޫލުކުރައްވާ ގޮތުގައި ކުޑަކުއްޖާ އުފަންވަނީ
ވިސްނުމުގެ ސާފު ތާހިރުކަން މަތީގައެވެ. އަދި ހުރިހާ ބާވަތެއްގެ ރަނގަޅާއި
ނުރަނގަޅު ކަމަކަށް އެދަރިފުޅުގެ ސިކުޑިވަނީ ހުޅުވާލެވިއެވެ. ވީމާ
ބެލެނިވެރިޔާގެ ވާޖިބަކަށް ވާންވީ ރަނގަޅު
ކަންތައްތަކަށް ދަރިފުޅަށް މަގު ދެއްކުމާއި ގޯސް ކަންތައްތަކަށް އެރިޔަނުދީ
މަގުބަންދު ކުރުމެވެ. ދަރިފުޅު އެދޭހާ ކަންތައްތައް ދަރިފުޅަށް ކޮށްދީގެން
ނުވާނެއެވެ. އޭރުން ދަރިފުޅުގެ އެދުންތައް ކޮންޓްރޯލް ކުރަން ދަސްވާނެއެވެ. މީގެ
އިތުރަށް، ދަރިފުޅު އިޖުތިމާޢީ ގުޅުން ހުންނަ ގޮތާމެދު ބެލެނިވެރިން ފަރުވާތެރި
ވާން ޖެހޭނެއެވެ. ގޯސްކޮށް އުޅޭ ކުދިންނާއި ދުރުކޮށް ރަނގަޅަށް އުޅޭ ކުދިންނާ
ރަޙުމަތްތެރި ކުރުވަން ވާނެއެވެ. ކުޑަކުދިން ނަކަލު ކުރާނީ އެކުދިންގެ ވަށައިގެން
ފެންނަ ބޮޑެތި މީހުންގެ ސުލޫކެވެ. މިކަމަށް ސަމާލުވެ ދަރިފުޅުގެ މައިން ބަފައިންނާއި
ޢާއިލާގެ ހުރިހާ މެމްބަރުން ދަރިފުޅަށް ރީތި މިސާލު ދައްކަން ވާނެއެވެ.
ރަނގަޅު މީހުންނާއި ރަނގަޅު މީހުން ކުރާ ރަނގަޅު ކަންތައް
ތަކުގެ ވާހަކަ ކުޑަކުދިންގެ ހާޒިރުގައި ދައްކަވައި ތަޢުރީފު ކުރަން ވާނެއެވެ. ހަމަ
އެހެންމެ، މީހުން ކުރާ ނުބައިކަންތަކަށް ނުރުހުން ފާޅުކުރާށެވެ.
ރަނގަޅު ޝަޚުޞިއްޔަތަކަށް ވުމަކީ ރީތި އަގުބޮޑު ހެދުމެއް
ލިބުމަށްވުރެ މާ މަތިވެރި ކަމެއްކަން ބެލެނިވެރިން ދަރިފުޅަށް ތަކުރާރުކޮށް
ބުނެދޭން ވާނެއެވެ. އެހެނީ ރީތިހެދުމަކީ އިންސާނީ ޠަބީޢަތަށް އެއްވެސް އަގެއް އިތުރުކުރާ
އެއްޗެއް ނޫނެވެ. މަތިވެރި އަޚުލާޤަކީ ޙަޤީޤީ ރީތިކަން ކަމާއި އިންސާނާ ޙަޤީޤީ
އިންސާނަކަށް ވަނީ އޭރުންކަން ބުނެދޭން ވާނެވެ.
ގިނައިން ކެއުމާއި ބުއިމުން ދަރިފުޅު ދުރުކުރަން ވާނެއެވެ.
ގިނައިން ކެއުމާއި ބުއިމަކީ އިންސާނީ ސިފައެއް ނޫން ކަމާއި ޖަނަވާރުތަކުގެ
ސިފައެއްކަން ބުނެދޭން ވާނެއެވެ. މިހެން ހެދުމުން އަގެއްނެތް އެދުންތަކުން
ދުރުހެލި ވުމަށާއި ރީތި އާދަތަކުގެ މުހިންމުކަން ވިސްނޭނެއެވެ. މީގެ އިތުރަށް
ކުރިމަގުގައި ދިމާވެދާނެ ދަތިތަކުން ދަރިން ސަލާމަތް ކުރުމަށް ކިނަލިޒާދޭ ލަފާ
އަރުއްވާ ކަމަކީ، އަމިއްލަ ނަފުސަށް ފުދިގެން އުޅުމެވެ. ކިނަލިޒާދޭގެ ޚިޔާލުގައި،
ބޭނުންހާ ކަމެއް ފުއްދައި ހުރިހާ ފުރުސަތު ތަކެއް ލިއްބައިދޭ ދަރިންނަށް ޙަޤީގީ
އުފާވެރި ކަމެއް ދުވަހަކު ވެސް ނުލިބޭނެވެ. އުދަގޫ ތަކާއި މުސީބާތުގެ ވަގުތުގައި
އެފަދަ ކުދިންނަށް ވޭންތައް ބަރުދާސް ނުކުރެވެއެވެ.
މަސްތުވާ ތަކެތީގެ އަމަލުކުރާ މީހުންނާއި އެމީހުން ދައްކާ
ވާހަކަތަކާއި ޖޯކުތައް އަޑު އެހުމުން ކުޑަކުދިން އެއްކިބާ ކުރަން ވާނެވެ. އެމީހުން
ދައްކާ ވާހަކައާއި ޖޯކުތައް ކުޑަކުދިން ވަރަށް ގަޔާ ވާނެއެވެ. އެހެންވެ އެފަދަ
މީހުންގެ އަމަލުތައް ކޮޕީކޮށް ހަދާނެއެވެ. ކިނަލިޒާދޭ ވިދާޅުވާ ގޮތުން ރަނގަޅު ކަމަކަށްވުރެ
ގޯސްކަމެއް ކުރަން ފަސޭހަ ވާނެއެވެ. އޭނާ ވިދާޅުވަނީ ނުބައި ކަންތައް ކުރުމަކީ
އުސްތަނަކުން ތިރިތަނަކަށް ގާކޮޅެއް ވައްޓާލުން ކަހަލަ ކަމެއް ކަމުގައެވެ.
އެހެނަސް ރީތި އަޚުލާޤެއް ލިބިގަތުމަކީ ބަރު ހިލަގަޑެއް އުސް ފަރުބަދައެއްގެ
މައްޗަށް އެރުވުން ކަހަލަ ކަމެކެވެ. އެކަން ކުރަން، ހިތްވަރާއި އަޒުމް، ބާރު، ގަދަ
އަޅައި މަސައްކަތް ކުރުން ބެނުންވެއެވެ. އެހެންވީމާ، ދަރިން ނުބައި މީހުން
އުޅޭމާހައުލު ތަކުން ދުރުކޮށް ރައްކާތެރި ކުރަން ވާނެއެވެ (ކިނަލިޒާދޭ، ސ. 158 ).
ދަރިފުޅު ދޮގުހަދައި ވައްކަންކޮށް، މިފަދަ ވިޔާނުދާ
ކަންތައް ކުރާނަމަ، އެފަދަ ކަންތައްތަކުގެ ނުބައިކަން ވީހާ އަވަހަކަށް ދަރިފުޅަށް
ކިޔައިދީ ރަނގަޅު ގޮތް އިޚުތިޔާރު ކުރުމަށް ހިތްވަރުދީ ނުބައި އަމަލު ވަގުތުން ދޫ
ކުރުމަށް ބާރުއަޅަން ވާނެއެވެ. އެހެންނޫނީ އެފަދަ ނުބައި ކަންތައް ދަރިފުޅުގެ
އާދައަކަށްވެ ސަލާމަތް ނުވެވޭ ހިސާބަށް ހިގައިދާނެއެވެ. އަޚުލާޤީ ޢިލްމު، ފަހުން
ކިޔަވައިދޭން މަޑުކޮށްފިނަމަ، އޭގެ އެއްވެސް އަސަރެއް ދަރިފުޅަށް ނުކުރުމަކީ
ވަރަށް ވެސް ގާތުގައި އޮންނާނެ ކަމެކެވެ. ކުޑައިރުއްސުރެ، މައިން ބަފައިންގެ ހެޔޮ
ތަރުބިއްޔަތު ލިބި ހާނުވަމުން ދާނަމަ އަޚުލާޤީ މާތް ސިފަތައް ދަރިފުޅުގެ
ކިބައިގައި ހަރުލައި އެއީ ދަރިފުޅުގެ ދިރިއުޅުމުގެ އެއްބައި ކަމުގައި ވެދާނެއެވެ.
ދަރިފުޅު ބޮޑުވުމުގެ މަރުޙަލާގައި
ކުޅިވަރުގެ މުހިންމުކަން
ދަރިފުޅުގެ ޝަހުޞިއްޔަތު ބިނާ ކުރުމުގައި ކުޅިވަރު
އަދާކުރާ ދައުރަކީ ދެބަސް ވެވޭނެ ކަމެއް ނޫނެވެ. އިޖުތިމާޢީ ކުޅިވަރުތަކުގައި
ބައިވެރި ވުމުން އެކަކު އަނެކަކަށް އިޙުތިރާމްކުރުމާއި ހިއްސާކުރަން ދަސްވާނެއެވެ.
އަދި އެކަނި ކުޅޭ ކުޅިވަރު ތަކުގެ ސަބަބުން ދަރިފުޅުގެ ވިސްނުން ތަރައްޤީ
ކޮށްދޭނެއެވެ. ކުޅިވަރުތަކުގެ ތެރެއިން، އުޞޫލުތަކަށް ތަބާވުމަށް ދަސްވާނެއެވެ.
އިބުނިސީނާ (އިބުނިސީނާ، 1971، ސ. 816 ) ގަބޫލުކުރައްވާ ގޮތުގައި ކުޅިވަރުތައް
ކުޅުމުގެ ސަބަބުން ދަރިފުޅުގެ ޚިޔާލާތާއި އުފެއްދުން ތެރިކަން އިތުރު ވެއެވެ. އަދި
އެއީ ޅަފުރާގެ އުމުރުގެ އެންމެ ބޭނުންތެރި ކަމެވެ. އަލްޣަޒާލީ ލަފާދެއްވާފައިވަނީ،
ސުކޫލް ގަޑީގައި ކުދިން ވަރުބަލިވާތީ، ތާޒާ ކޮށްލުމަށްޓަކައި ކުޅިވަރު ހަމަ
ޖެހިފައި އޮތުމަކީ ކޮންމެހެން މަޖުބޫރު ކަމެއް ކަމުގައެވެ. ޣަޒާލީގެ
ޚިޔާލުފުޅުގައި ކުޅިވަރު ކުޅުމުން މަހުރޫމު ކުރެވޭ ކުއްޖާގެ ރޫޙާނީ ކުރިއެރުން
ބަލިކަށި ވެއެވެ. ރޫޙާނީ ގޮތުން" މަންމަން" ވެދާނެއެވެ (އަލްޣަޒާލީ،
1334 /1916 ވޮލިއަމް 3 ސ. 63 ).
ކުޅިވަރަކީ ދަރިފުޅު ބޮޑުވަމުން އަންނަ މަރުޙަލާގައި އެހާ
މުހިންމު ކަމަކަށްވާތީ، ކިނަލިޒާދޭ ވިދާޅުވަނީ، ދަރިފުޅު ކުޅޭ ކުޅިވަރު ތަކަކީ
ދަރިފުޅަށް އެކަށޭނަ ކުޅިވަރު ތަކެއްތޯ ބެލުމަކީ މައިން ބަފައިން ކޮންމެހެންވެސް
ކުރަންވާނެ ކަމެއް ކަމުގައެވެ. އޭނާ ވިދާޅުވަނީ އެކަށީގެންނުވާ ކުޅިވަރުތައް
ކުދިން ކުޅޭނަމަ ނުލަފާކަމާއި ހަޑިހުތުރު އަމަލުތައް ކުރުމަށް ދެވިހިފާނެ
ކަމުގައެވެ. ކިނަލިޒާދޭގެ މިބަސްފުޅު މިއަދުގެ މަޝްހޫރު ކޮމްޕިއުޓަރ ގޭމް ތަކުން
ދިމާވާ މައްސަލަ ތަކާއި މެދު އަޅުގަނޑުމެން ހަނދާން އާކޮށްލަންވީ ނޫންތޯއެވެ.
ދަރިން ބަލަން ޖެހޭނީ ކޮން ކަހަލަ މޫވީ އެއްތޯ ކަނޑައަޅަންވާނީ
މައިންބަފައިންނެވެ.
ރަސްމީ ތަޢުލީމުގެ މަރުޙަލާ
ރަނގަޅަށް ފިލާވަޅަށް ތައްޔާރުވާ، އިންތިޒާމް ހަރުދަނާ
މުދައްރިސަކު ހޯދުމަކީ ނުހަނު ބޭނުންތެރި ކަމެކެވެ. ދަރިފުޅުގެ ޝައުޤުވެރިކަން
އިންތިހާއަށް ބޮޑުކޮށް، ތަރުބިއްޔަތުގެ މަގަށް ހޭނުވުމުގައި
މުދައްރިސުގެ ދައުރުގެ މުހިންމުކަން ބޮޑުކަމުން ކިނަލިޒާދޭ ވަނީ ރަނގަޅު
މުދައްރިސެއްގެ ކިބައިގައި ހުންނަންޖެހޭ ބައެއް ސިފަތައް ލިސްޓު ކުރައްވާފައެވެ.
ރަނގަޅު މުދައްރިސެއްނަމަ ހަރުދަނާ ޝަޚުޞިއްޔަތަކަށް ވާން ޖެހޭނެވެ. ރީތި އުޅުމާއިގުޅުންހުރި،
ދީނީ ކަންތައްތަކަށް ސަމާލުކަންދޭ،
ވިސްނުންތޫނު އަދި ދަރިވަރުންނަށް ރީތި ނަމޫނާ ދައްކާ މީހަކަށް ވާންޖެހޭނެއެވެ.
ދަރިވަރުންނާއި ދޭތެރޭ މާހަރުކަށިނުވާ އަދި މާދޯދިޔާކޮށް ކަންތައްކުރާމީހަކަށް ވެގެން
ނުވާނެއެވެ. މާ ހަރުކަށި ވާނަމަ ތަޢުލީމްދެކެ ފޫހިވެދާނެއެވެ. މާ ބޮޑަށް ދޫދޭނަމަ
އިލްމުގެ ބާރުވެރިކަން މުލުންލުހިދާނެއެވެ. މި ދެގޮތުން ކުރެ ކޮންމެ ގޮތަކީ ވެސް
ދަރިފުޅަށް ރަނގަޅު ތަޢުލީމެއް ލިބުމަށް ހުރަސް އަޅާނެ ކަންތައްތަކެވެ.
މައިން ބަފައިންނާއި ބޮޑެތިމީހުންނަށް އަދި
މުދައްރިސުންނަށް މިއުމުރުގައި އިޙުތިރާމް ކުރުމުގެ މުހިންމުކަން ވިސްނައިދީ
އެކަމަށް ހާނުވަން ޖެހޭނެއެވެ. މީގެ އިތުރަށް ދަރިފުޅުދެކެ މައިންބަފައިން ވާ ލޯބި
ކުޑަދަރަޖައަކަށް ތިރިކޮށްލުމަށް ކިނަލިޒާދޭ ލަފާދެއްވައެވެ. އެހެން ހެދުމުން ދަރިފުޅު އޭނާގެ މުދައްރިސުން
ދެކެ ވާލޯބި އިތުރުވެ، އުގެނުމަށް ހުންނަ ޝައުޤު އިތުރު ވެގެން ދާނެއެވެ. މިހެން
ހަދަންޖެހޭ ސަބަބަކީ، ދަރިންދެކެ އިންތިހާއަށް ލޯބި ވުމަކީ، ދަރިފުޅު ހަލާކު
ވުމަށް މަގުފަހިވެ އަދި މުދައްރިސުން ދެކެ ދަރިފުޅުވާ ލޯބި އުނިވެ އުގެނުމުގެ
ޝައުޤު ދަށައް ހިނގައިދާނޭ ކަމަކަށް ވާތީއެވެ (ކިނަލިޒާދޭ، ސ. 66- 68).
ކިނަލިޒާދޭ ވިދާޅުވާ ގޮތުން، ބޮޑެތިމީހުންގެ އަމަލުތައް
ކޮޕީކުރުމަކީ ކުޑަކުދިން ވަރަށްބޮޑަށް ކުރާހިތްވާ ކަމެވެ. ފަށާ ތައުލީމުގެ އުމުރު
ފުރާގައި ކުދިން ދީނީ ގޮތުން ޤަބޫލުކުރަނީ، އެކުދިންނަށް ފަށާ ތަޢުލީމުގެ އުމުރު
ފުރާގައި، ފެންނަ މީހުންގެ އަމަލު ތަކެވެ. އެކުދިން އެފަދަ އަމަލުތައް ކޮޕީ ކުރަނީ
މާ ބޮޑު ވިސްނުމަކާ ލައިގެނެއް ނޫނެވެ. ހަމަ އެކަނި އެއީ މައިން ބަފައިންނާއި
ތިމާގެ މީހުންނަށް ވީތީއެވެ.
ކޮޕީ ކުރުމުގެ އާދަ ހުންނަ މި މަރުހަލާ އާއި ރަސްމީ
ތަޢުލީމުގެ ތެރެއިން ލާފައި ތަފާތު ސައިންސް ދަރިފުޅަށް ދަސްކޮށް ދޭން ޖެހޭނެއެވެ.
އޭގެ ތެރޭގައި އެންމެ ފުރަތަމަ ލޮޖިކަލް ސައިންސް (ވިސްނުމުގެ ހުނަރު)
ދަސްކޮށްދޭން ޖެހޭނެއެވެ. އޭރުން ކަންކަމާ ދޭތެރޭ ފުރިހަމައަށް ވިސްނުމުގެ
ޤާބިލުކަން އުފެދި ތަރައްޤީ ވާނެއެވެ. އެހެންވިމާ، ވިސްނުމުގެ ހުރި ޝައްކު ތަކާއި
ޖެހިލުންކަން ކެނޑި ޠަބީޢީ ހަޤީޤަތް އެގޭނެއެވެ. މި އިލްމު ތަކާއިއެކު، ދެން
ދަރިފުޅު ދަސްކުރަން ޖެހޭނީ، ޠަބަޢީ އިލްމެވެ (ކިނަލިޒާދޭ، ސ. 155).
މި ޚިޔާލު ތަކުން އަޅުގަނޑުމެންނަށް ދޭހަވަނީ،
ކިނަލިޒާދޭގެ ދުވަސްވަރުގައި ދަރިންނަށް ތަޢުލީމު ދިނުމުގައި އޮންނަން ވާނެގޮތް
ކަމަށް އޭނާ ދެކިލެއްވި ގޮތެވެ. މިފަދަ ގޮތަކަށް ތަޢުލީމު ދިނުމަށް ވަކާލާތު
ކުރިއިރު، އެކަން އޮންނަންވާނީ ރަސްމީ ތަޢުލީމުގެ އޮނިގަނޑުގެ ތެރޭގައި ކަމަށް
ބުނެފައި ނުވެއެވެ. މިކަމަކީ މުހިންމު ކަމަކަށް ވާ އިރުވެސް ދަރިފުޅަށް ދޭނެ
ތަޢުލީމުގެ ބާވަތް ކަނޑަ އެޅުމުގެ މަސްޢޫލިއްޔަތު ދޫކޮށްފައި ވަނީ ދަރިފުޅުގެ
ބެލެނިވެރިޔާ އަށެވެ. ޝައްކެއްނެތް ގޮތުގައި، އަމިއްލަ މުދައްރިސެއްގެ އެހީގައި
ނުވަތަ ރަސްމީ ތަޢުލީމުގެ ތެރެއިން ވެސް މިކަން ޙާޞިލު ކުރެވި ދާނެއެވެ.
ޔަޤީންވާ ކަމަކީ އިންސާނުންނަށް ތަފާތު ހުނަރުތައް ތަފާތު
ދަރަޖައިގައި ޤުދުރަތުން ދެއްވާފައި ވުމެވެ. ތަފާތު އިޖުތިމާޢީ ބޭނުން ތަކަށް
ޓަކައި އިންސާނާއަށް ލިބިފައިވާ ފަންނީ ކުޅަދާނަ ކަމާއި ޢިލްމީ ޤާބިލްކަން
ދިރުވައި ދެމެހެއްޓުމަކީ ލާޒިމު ކަމެކެވެ. ދަރިފުޅަށް ލިބިފައިވަނީ ކޮން ކޮން
ކުޅަދާނަ ކަމެއްތޯ ބަލައި އެފަދަ ހުނަރުތައް ތަރައްޤީ ކުރުމަށް މަގުފަހި ކޮށްދީ
އެފަދަ މާ ހައުލެއް އެފެއްދުމަކީ ބެލެނިވެރިޔާގެ ޒިންމާއެކެވެ. ދަރިފުޅުގެ
އެއްވެސް ޝައުޤުވެރި ކަމެއްނެތް މަސައްކަތްތެރި ކަމަކަށް ދަރިފުޅު ލައްވައި
ކުރުވުމަކީ އެތައް ބައިވަރު ވަގުތު ނަގާފާނެ ނުވަތަ އޭނާ އެކަމަކުން ރެކި ގަންނާނެ
ކަމެކެވެ. ކުރާހިތްވާ ކަމެއް ދަރިފުޅު ލައްވައި ކުރުވައި އެކަމެއް ތަރައްޤީ
ކުރުމުން، ޝައުޤުވެރި ކަމާއެކު އެކަމެއްކޮށް ކާމިޔާބީ ހޯދާނެކަމީ ޔަޤީން ކަމެކެވެ
(ކިނަލިޒާދޭ، ސ. 69) .
ދަރިފުޅަށް ކިޔަވައިދޭއިރު ވަރަށްރަނގަޅަށް އެކުލަވާފައިވާ
މުޤައްރަރެއް ބޭނުންކުރަންޖެހޭނެވެ. އެހެންނޫނީ ޙާސިލްކުރަންއުޅޭ މަޤުޞަދުއޮޅި،
ތަޢުލީމުގެ ބޭނުންތެރިކަން ގެއްލިދާނެއެވެ.
އަޚުލާޤީ ރީތި ސިފަތަކުން ޒީނަތްތެރި ކުރުން
.
ކިނަލިޒާދޭހެ ޚިޔާލުގައި، ދަރިވަރުން ތަރުބިއްޔަތުކޮށް
ހާނުވަންޖެހޭނީ، އެކުދިން އުޅޭ މުޖުތަމައުގައި އަމަންއަމާންކަމާއެކު އުޅެވޭނެ
ފަދައިން، ރައްޓެހީންނާއި ރަޙުމަތްތެރީންނަށް ކަމޭހިތަން ދަސްކޮށްދީގެންނެވެ.
ރަޙުމަތްތެރީންނާ ދެކޮޅުވެރިވުމުގެ ނަތީޖާއާއި ޖެއްސުން ކުރުމުގެ ނުބައިކަން
ކިޔަވައިދޭން ޖެހޭނެއެވެ. ހަމަ އެހެންމެ ޚައިރާތުގެ ގޮތުން ކުރެވޭ ކަންތައް
ތަކުގައްޔާއި ޞަދަޤާތް ދިނުމުގެ ޢަމަލުތަކުގައި ދަރިން ސީދާކޮށް ބައިވެރި ކުރަން
ވާނެއެވެ. އޭރުން، ދީލަތި ވުމުގެ އުފަލާއި ހިތްހަމަ ޖެހުން ލިބި އޭގެ
"ރީތިކަން" އިޙުސާސް ކުރެވޭނެއެވެ.
ދަރިފުޅު ބޮޑުވެ ފުރާފުރިހަމަވެ ކައިވެންޏަށް
ތައްޔާރުވުމުން، ދަރިފުޅާ އެކަށޭނަ، ދީންވެރި، ޚުލްޤުހެޔޮ މީހަކާ ދަރިފުޅު
ކައިވެނި ކުރުވާށެވެ. އެކަށޭނަ މީހެއްގެ މާނައަކީ މާއްދީ މުއްސަދި ކަން ލިބިގެން
ވުމެއްނޫނެވެ. އޭގެ މާނައަކީ، އަޚުލާޤީ ގޮތުން ޒީނަތްތެރި ވެފައިވާ ޝަޙުޞިއްޔަތުގެ
މީހަކު އިޚުތިޔާރު ކުރުމެވެ (ކިނަލިޒާދޭ، ސ. 74). މިގޮތުން އަލަށް އުފެދުނު
އާއިލާއިން، ޝައްކެތްނެތި ބިނާކުރަނީ ސިކުޑީގެ ގޮތުން ދުޅަހެޔޮ، ރޫހާނީއްޔަތު
މުއްސަދި، މުޖުތަމައުއަށް ލާބަދެނިވި މުވާޠިނެކެވެ.
ކިނަލިޒާދޭ ވިދާޅުވާ ގޮތުން، މި ބަޔާން ކުރެވުނު ހުރިހާކަމެއް
ޙަޤީޤަތަކަށް ހެދެނީ އެދަރިފުޅަށް އަޚުލާޤީ މާތް ސިފަތަކުގެ މުހިންމުކަން އެނގި
އެއީ އޭނާގެ ހިތުގެ އަޑިން ޤަބޫލުކުރާ އޭނާއާއި އެކީވާ ކަންތައްތަކަށް
ހެދިގެންނެވެ. މިކަން އެންމެ ބޮޑަށް ޙާޞިލު ކުރެވޭނީ، ޅަފުރާގެ އުމުރުގައެވެ.
އެހެނީ ކުއްޖާގެ ޝުޢޫރުތަކާއި ޚިޔާލާތުތައް އެންމެ ބޮޑަށް ފުރިހަމަވެގެން އަންނަނީ
އެއުމުރު ފުރާގައި ކަމަށް ވުމެވެ.
ފާހަގަ ކޮށްލަންޖެހޭ މުހިންމު އެއް ނުކުތާއަކީ، ދަރިފުޅުގެ
އަޚުލާޤީ ތަޢުލީމު ގުޅިފައިވަނީ ހަމައެކަނި އާއިލާގެ މައްޗަށް ނޫން ކަމެވެ.
އެކަމަކީ އެދަރިފުޅު ދިރިއުޅޭ މާޙައުލާއި ސުކޫލާ ވެސް ގުޅުންވާ ކަމެކެވެ. ދަރިފުޅު
ކުޅޭ ތަކެއްޗާއި ކުޅޭ ކުޅިވަރުތަކާއި ރަޙުމަތްތެރިންނަކީ އަޚުލާޤަށް ނުފޫޒު
ފޯރުވާނެ ކަމެކެވެ. އެހެން ކަމުން ކިނަލިޒާދޭގެ ޚިޔާލު، މިޒަމާނުގެ ދަރިން
ތަރުބިއްޔަތު ކުރުމުގެ ޚިޔާލާއި އެއްގޮތްކަން ފާހަގަ ކޮށްލެވެއެވެ.
